- kompozytor: Witold Lutosławski
- tytuł oryginalny: Wariacje symfoniczne
- rok ukończenia: 1938
- obsada: orkiestra
- forma/gatunek: wariacje
- kategoria:muzyka instrumentalna, dzieła na orkiestrę
- prawykonanie:Kraków, 17.06.1939, Orkiestra Polskiego Radia, Grzegorz Fitelberg – dyrygent
Wariacje symfoniczne
W 1937 roku Lutosławski ukończył studia kompozytorskie w warszawskim konserwatorium. Wariacje miały stanowić pracę dyplomową, jednak utwór okazał się zbyt nowoczesny jak na gust Witolda Maliszewskiego, który uczył Lutosławskiego kompozycji. Młody twórca przerwał więc pracę nad partyturą i skomponował muzykę do dwóch fragmentów z mszy żałobnej, utrzymaną w dość zachowawczym stylu. Brak aprobaty ze strony profesora (skądinąd znakomitego i bardzo uczniowi przychylnego), połączony z kłopotami osobistymi, wpędził Lutosławskiego w depresję, której kres położyła dopiero kilkumiesięczna służba wojskowa.
W roku 1938, po powrocie do domu, kompozytor poczuł nagły przypływ sił twórczych i w krótkim czasie ukończył Wariacje. Ich wykonanie pod batutą Grzegorza Fitelberga wiosną 1939 roku (najpierw w Polskim Radiu, potem na dziedzińcu Zamku Wawelskiego) kompozytor uznał za swój oficjalny debiut.
Partytura świadczy o wspaniałym rzemiośle 26-letniego autora oraz o świetnej znajomości współczesnego repertuaru. W błyskotliwym operowaniu orkiestrą Lutosławski dorównuje Karolowi Szymanowskiemu (I Koncert skrzypcowy, Harnasie) i młodemu Igorowi Strawińskiemu (Sztuczne ognie, Scherzo fantastyczne).
Muzyczna „fabuła” utworu polega na ukazywaniu prostego, jak gdyby ludowego tematu w różnych ujęciach fakturalnych (melodia z prostym lub złożonym akompaniamentem, dialogi grup orkiestrowych, imitacja). Całość składa się z tematu i dziewięciu wariacji zgrupowanych w cztery większe odcinki. Pierwszy z nich, powolny, zawiera temat i początkową wariację, w której słychać wyraźne wpływy Szymanowskiego (w ten sposób mógłby wręcz pisać autor Harnasiów w wieku lat sześćdziesięciu!). Ruchliwy odcinek drugi (trzy kolejne wariacje) eksponuje dialogi między grupami instrumentów. W trzecim ogniwie (powolne wariacje szósta i siódma) zwraca uwagę solo fletu z towarzyszeniem fortepianu, perkusji i smyczków. Finał zawiera dwa ujęcia tematu: zasadnicza melodia służy najpierw za materiał do imitacji (obój, klarnet, fagot), pod sam koniec zaś rozbrzmiewa dostojnie w instrumentach dętych blaszanych na tle żywiołowej gry pozostałych instrumentów.
Konteksty
W artykule z 1968 roku, podsumowującym dotychczasową drogę twórczą Lutosławskiego, Tadeusz A. Zieliński podkreślał, że Wariacje symfoniczne były celną zapowiedzią kierunku dalszego rozwoju talentu kompozytora.
Opinie
„Skomponowane w r. 1938 Wariacje symfoniczne, które możemy zaliczyć do najlepszych utworów powstałych na świecie przed samą wojną, nie pozostawiają już żadnej wątpliwości co do tego, w czym talent tego twórcy zdolny jest przejawić się najpełniej. Głównym przedmiotem uwagi jest tu kolorystyka i ruch, barwna wirtuozeria i żywość materii dźwiękowej – ale zarazem delikatna precyzja w cyzelowaniu szczegółów zdradzających rękę urodzonego miniaturzysty – cechy, które stały się wszak podstawą stylu najbardziej dojrzałych dzieł Lutosławskiego”.
(Tadeusz A. Zieliński, Droga twórcza Witolda Lutosławskiego, „Ruch Muzyczny” 1968, nr 20, s. 3)
