15 listopada zapraszamy na drugie spotkanie z cyklu Z archiwum kina dokumentalnego, w którym prezentujemy najciekawsze dokonania światowego kina niefikcjonalnego. Tym razem zapraszamy na pokaz trzech wybitnych filmów reprezentujących gatunek tzw. symfonii miejskiej. W Iluzjonie pokażemy „Berlin: Symfonię wielkiego miasta” (1927) Waltera Ruttmanna, „Człowieka z kamerą filmową” (1929) Dżigi Wiertowa oraz „Deszcz” (1929) Jorisa Ivensa.
Historycy zwracają często uwagę na to, że zrodzone pod koniec XIX wieku kino powstało w momencie, w którym niezwykle prężnie zaczęła rozwijać się kultura wielkich miast. Mieszkańcy dużych ośrodków miejskich musieli na przełomie wieków odnaleźć się w gwałtownie przeobrażającej się, dynamicznej rzeczywistości, atakującej zmysły człowieka rozmaitymi bodźcami. Kino - medium, którego kwintesencją jest ruch - w sposób dużo doskonalszy niż inne sztuki potrafiło wyrazić specyfikę wielkomiejskiego doświadczenia. Nie dziwi więc fakt, że już pierwsze filmy braci Lumière skupiały się bardzo często na rozmaitych miejskich fenomenach.
Dopiero w latach 20. zaczął jednak rozwijać się niezwykle ciekawy gatunek kina dokumentalnego, który określany bywa mianem symfonii miejskiej. Nieme filmy zrealizowane w ramach tego nurtu nie były bynajmniej dokumentami o charakterze informacyjno-turystycznym. Miały one charakter awangardowy – dynamiczne formy życia miejskiego stały się w nich inspiracją dla równie dynamicznej, eksperymentalnej formy filmowej. Ruch miejski był w nich zwielokrotniany przez ruchy kamery, a szybki, gwałtowny montaż doskonale oddawał specyfikę nowoczesnego życia.
Na szczególnym pokazie w Iluzjonie pokażemy trzy najwybitniejsze dzieła gatunku. „Berlin – Symfonia wielkiego miasta” Waltera Ruttmanna to niezwykły portret stolicy Republiki Weimarskiej z końca lat 20. Zrealizowany według pomysłu Carla Mayera – scenarzysty wielu dzieł ekspresjonistycznych – i wykorzystujący odkrycia radzieckiej szkoły montażu obraz stał się inspiracją dla kolejnych pokoleń filmowców. Jak pisała Małgorzata Hendrykowska, „To pierwszy tak wielostronny, wieloaspektowy obraz miasta o charakterze dokumentalnym. (…) Ruttmannowski portret berlińczyków to jednak nie tylko, choćby najbardziej wysmakowana, «ruchoma fotografia». Równie ważny, jeśli nie najważniejszy, jest ruch wewnątrzfilmowy, kreowany, rytm filmowego przedstawienia, który jest źródłem artystycznej kreacji i interpretacji świata” (M. Hendrykowska, Miasto jako perpetuum mobile. Berlin. Symfonia wielkiego miasta (1927) Waltera Ruttmanna.”Images” 2013, nr 21).
Filmem jeszcze bardziej wpływowym okazał się „Człowiek z kamerą filmową” Dżigi Wiertowa, jedno z najbardziej ikonicznych dzieł w historii kina. Radziecki dokument, nakręcony w Moskwie, Kijowie i Odessie, wciąż zachwyca kreatywnością zastosowania technik filmowych – Wiertow wykorzystał tu między innymi wielokrotną ekspozycję, przyspieszony i zwolniony ruch, tzw. holenderskie kąty widzenia oraz stopklatki. Trzeba dodać, że „Człowiek z kamerą” uznawany jest za jedno z najważniejszych dzieł autotematycznych w historii dziesiątej Muzy. „Był to jeden z pierwszych filmów, które otwarcie ujawniły warsztat filmowca, które deklarowały wiarę w to, że pokazywanie działania «instytucji kinematograficznej» sprzyja podniesieniu świadomości odbiorcy” – pisał Mirosław Przylipiak (M. Przylipiak, Poetyka kina dokumentalnego).
Trzecim, nieco mniej znanym – a równie godnym uwagi – dziełem, które pokażemy jest krótkometrażowy „Deszcz” Jorisa Ivensa. Wybitny holenderski dokumentalista nakręcił impresyjny, poetycki film portretujący Amsterdam. Inaczej niż w przypadku Ruttmanna czy Wiertowa, głównym przedmiotem zainteresowania Ivensa nie jest jednak sam ruch miejski, ale właśnie tytułowy deszcz i jego wpływ na miejskie życie.
Pokazom „Berlina: Symfonii wielkiego miasta” oraz „Człowieka z kamerą filmową” towarzyszyć będzie muzyka na żywo wykonywana przez Aleksandrę Chmielewską. Obydwa filmy wyświetlane będą w krótkich wersjach montażowych.
