Kolejne spotkanie z cyklu Z archiwum kina dokumentalnego poświęcone będzie jednemu z najważniejszych nurtów w historii kina niefikcjonalnego – brytyjskiej szkole dokumentu. Filmoznawcy są zgodni co do tego, że dzieła takich twórców jak John Grierson czy Basil Wright wyznaczyły nowe tory w rozwoju dokumentu. Przedstawiciele brytyjskiej szkoły byli przy tym często nie tylko praktykami, ale też teoretykami, rozwijającymi refleksję nad istotą kina dokumentalnego. Według Johna Griersona czy Paula Rothy zadaniem filmowców jest portretowanie życia codziennego w jego społecznych i ekonomicznych uwarunkowaniach. Dlatego też dzieła brytyjskiej szkoły skupione były często na ukazywaniu zajęć ludzi rozmaitych profesji – rybaków („Poławiacze śledzi” Johna Griersona z 1929 roku), pracowników poczty („Nocna poczta” Harry’ego Watta i Basila Wrighta z 1936), czy górników („Twarz węgla” Alberta Cavalcantiego z 1935 roku). O ile niektóre filmy poprzestawały na uwznioślaniu pracy robotników, o tyle inne zawierały wyraźne elementy krytyki społecznej.
W ramach szczególnego pokazu w Iluzjonie pokażemy „Nocną pocztę”, uznawaną często za kamień milowy w historii dokumentu. Przedstawiając funkcjonowanie pociągu rozwożącego nocną pocztę, Harry Watt i Basil Wright połączyli naturalizm opisu z poetyckim spojrzeniem na rzeczywistość. Jak pisał Jerzy Toeplitz, w filmie „pocztowcy ukazali się w konkretnej, zindywidualizowanej postaci, nie tak jak garncarze czy hutnicy w «Przemysłowej Anglii» Flaherty’ego, którzy służyli jako wizualny załącznik do obrazu warsztatu pracy. Brytyjski film dokumentalny ewoluował w stronę indywidualnego podejścia do ludzi, oddalając się jednocześnie od uogólnień, od przedstawiania niezróżnicowanych, zbyt już homogenicznych grup ludzi” (J. Toeplitz, Historia sztuki filmowej, tom IV, s. 250).
Dużo mniej znanym, a równie interesującym filmem, który zaprezentujemy, jest „Dziennik dla Tymoteusza” (1945) Humpreya Jenningsa. będący swego rodzaju kroniką wojenną rejestrowaną z myślą o małym dziecku – tytułowym Tymoteuszu. Dokument Jenningsa jest może najwybitniejszym dziełem artysty, który nie bał się eksperymentów i wypracował swój własny, oryginalny styl. Jak pisze Mirosław Przylipiak, „Dziennik…” to „ostatni wojenny film Jenningsa, a zarazem, być może, summa jego twórczości, poetycki esej , dotykający nie tylko spraw wojny i pokoju, lecz również bytu i ludzkiej egzystencji” (M. Przylipiak, Film dokumentalny okresu klasycznego, [w:] Kino klasyczne, red. T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska, s. 499). Zdaniem Jerzego Toeplitza wojenne dzieła Jenningsa były ukoronowaniem nurtu brytyjskiej szkoły dokumentu, który zaczął słabnąć pod koniec drugiej wojny światowej.
Choć filmy brytyjskich twórców należą do najważniejszych dokumentów w historii kina, to jednak pozostają bardzo słabo znane szerszej publiczności. W Iluzjonie będą Państwo mieli jedyną okazję, by zobaczyć je na dużym ekranie. Prelekcję przed filmami wygłosi prof. Mikołaj Jazdon.
