„Przyjaciel”, reż. Marek Nowicki, Jerzy Stawicki, 18 min, 1965, Polska
Krótkometrażowy film na podstawie noweli Stanisława Lema, zrealizowany w ramach serii fantastyczno-naukowej Studia Małych Form Filmowych Se-Ma-For. W „Przyjacielu” nie pojawia się co prawda sztuczny człowiek sensu stricto, ale poruszone zostaje zagadnienie sztucznej inteligencji – film opowiada o posługującym się mową komputerze, cynicznie manipulującym ludźmi. Na przekór schematom science fiction, operator urządzenia daje się podporządkować sztucznej inteligencji nie z powodu zaślepienia naukową pasją, ale samotności...
„Profesor Zazul”, reż. Marek Nowicki, Jerzy Stawicki, 22 min, 1965, Polska
Adaptacja opowiadania „Ze wspomnień Ijona Tichego” – krótkometrażowy film telewizyjny – jest zobrazowaniem koszmarnego snu młodego podróżnika i naukowca, który zamiast swego profesora Zazula spotyka jego sobowtóra, a ciało profesora widzi w laboratorium pływające w słoju z formaliną.
„Docent H.”, reż. Janusz Majewski, 22 min, 1964, Polska
Znany naukowiec prof. Foss szuka asystenta. Wkrótce zgłasza się do niego niejaki Traumer, którego interesują badania profesora – i dostaje tę posadę. W trakcie wspólnej pracy nowy asystent zachowuje się czasami dość zagadkowo. Kluczowe – jak się okaże – dla ich relacji będzie przywołane w jednej z rozmów nazwisko docenta Hammlera, niegdyś bardzo obiecującego, zaginionego naukowca…
Jeden z pierwszych polskich filmów science-fiction, zrealizowany przez Janusza Majewskiego – razem z „Pierwszym pawilonem” (1965) – w Semaforze w ramach serii fantastyczno-naukowej. W dorobku reżysera – jedna z jego najwcześniejszych prób sprawdzenia się w gatunkach filmowych dotąd w Polsce nieuprawianych. Autorski scenariusz – pod pseudonimem G. J. Sandbarmay ukrywali się Majewski i Jerzy Mierzejewski – pod gatunkowym kostiumem przemycał antytotalitarny przekaz, choć w filmie zasygnalizowane też kluczowe dla S-F tematy, jak możliwość stworzenia sztucznej inteligencji, pytanie o granice wolności naukowców-demiurgów czy (potencjalne) człowieczeństwo maszyny.
