„Witajcie w naszej bajce” – tymi słowami uczniowie akademii pana Kleksa zapraszają nas do wkroczenia w mury tej niezwykłej szkoły. W bajkowym świecie ekscentrycznego pedagoga nie ma miejsca na głód ani chłód, zwierzęta są szczęśliwe, a dzieci latają samolotem. Zgodnie z obietnicą zawartą w powitalnej piosence, jest tu naprawdę kolorowo.
Tytułowy bohater, Ambroży Kleks, to człowiek o niezwykle szerokiej gamie talentów. Przyrządza jadalne farby, naucza kleksografii i przechowuje w kieszeniach mnóstwo zaskakujących przedmiotów. W akademii wszystko ma swój rytm i porządek, a uczniowie – chłopcy, których imiona zaczynają się na literę A – chętnie wykonują swoje obowiązki. Do tej niezwykłej szkoły trafia dziesięcioletni Adaś Niezgódka, który z zafascynowaniem poznaje magiczny świat pełen bajek, w tym historię mówiącego szpaka Mateusza. Jednak nawet w tak barwnym świecie nie brak cieni. Akademia i jej mieszkańcy muszą zmierzyć się z groźnym Golarzem Filipem, wrogiem wyobraźni.
Filmowa baśń o panu Kleksie i jego podopiecznych od dawna cieszy się statusem dzieła kultowego, uwielbianego przez kolejne pokolenia widzów. Nie byłoby jej jednak bez literackiego pierwowzoru – książki Jana Brzechwy, klasyka literatury dziecięcej. Choć autor zasłynął przede wszystkim z wierszy i rymowanych bajek, jego prozatorska opowieść o niezwykłym nauczycielu stała się równie ikoniczna. Tom otwierający cykl powstał w czasie II wojny światowej, a jego pierwsze wydanie – wzbogacone ilustracjami wybitnego grafika Jana Marcina Szancera – ukazało się w 1946 roku. Na ekranizację książka czekała prawie 40 lat. Film w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego trafił do kin w 1984 roku, w dwóch częściach (Przygoda księcia Mateusza oraz Tajemnica Golarza Filipa), podbijając serca zarówno dzieci, jak i dorosłych.
Zobacz więcej zdjęć na: FOTOTEKA
Na fenomen filmowej Akademii pana Kleksa wpływ miały m.in. znakomite kreacje aktorskie. Największe wrażenie wywarł bez wątpienia Piotr Fronczewski. Aktor znany z ogromnej wszechstronności nadał swojemu bohaterowi niepowtarzalny charakter. Dzięki temu, a także unikatowemu wyglądowi – długiej brodzie, bujnej czuprynie, okularom, piegom i kolorowemu strojowi – Kleks stał się jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci polskiego kina. Na uwagę zasługują też pełne autentyczności role dziecięce – Sławomir Wronka jako Adaś Niezgódka oraz uczniowie warszawskich szkół muzycznych jako pozostali podopieczni akademii. Postać złowrogiego Golarza Filipa wykreował zasłużony dla świata kina i teatru Leon Niemczyk.
Akademia pana Kleksa, stanowiąca gatunkową mieszankę fantasy, horroru, science fiction i musicalu, mogła powstać dzięki przemianom lat 80. XX wieku, w tym liberalizacji podejścia aparatu władzy do kina rozrywkowego. Atrakcyjność filmu w dużej mierze budowała scenografia – „feeryczna i kalejdoskopowa”, jak określił ją badacz Karol Samsel. Zgodnie z zamysłem reżysera była ona formą kompensacji szarego dzieciństwa w powojennej Warszawie („Pleograf” 2022, nr 4).
Akademia pana Kleksa to także kultowe już dziś piosenki, na które składają się fantazyjne słowa, chwytliwa muzyka i ekspresyjne wykonanie. Większość tekstów to wiersze samego Brzechwy, za pozostałe teksty – w tym słynne Witajcie w naszej bajce – odpowiada sam reżyser. Muzykę stworzył legendarny Andrzej Korzyński, który w dorobku kompozytorskim ma ponad sto filmów i seriali. Jego charakterystyczny styl łączy klasyczne motywy z elektronicznymi brzmieniami, tworząc niepowtarzalny klimat całego filmu. Wykonania Piotra Fronczewskiego oraz aktorów dziecięcych nadały piosenkom lekkość i energię. Szczególnego uroku ścieżce dźwiękowej dodały również głosy dwóch znakomitych wokalistek – Zdzisławy Sośnickiej i Edyty Geppert. Na tle bajkowych melodii Korzyńskiego wyróżnia się utwór strasznych wilków – skomponowany i wykonany przez zespół TSA oraz wnoszący do świata pana Kleksa odrobinę mroku.
Akademia pana Kleksa okazała się frekwencyjnym fenomenem. Gdy weszła do kin, tłumy przy kasach były ogromne, a łączna liczba sprzedanych biletów wyniosła 14 milionów. Sukces pierwszej części trylogii pozwolił reżyserowi na dużo większy rozmach podczas realizacji kontynuacji przygód Kleksa. Do dzisiaj filmowa Akademia pana Kleksa oraz jej kontynuacje – Podróże pana Kleksa (1986) i Pan Kleks w kosmosie (1988) – cieszą się popularnością, o czym świadczy choćby niedawny remake Macieja Kawulskiego (2023 i 2024). Barwna scenografia i niezapomniane piosenki sprawiają, że kolejne pokolenia widzów wciąż odkrywają magię akademii. Pozostaje więc – zgodnie ze słowami piosenki – ruszyć z bohaterami filmu w knieje i dąbrowy, gdzie przygoda już się chowa.
Oprac. Karolina Hołub
Plakat do filmu Akademia Pana Kleksa / Autor: Edward Lutczyn / Źródło: Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny
Zobacz więcej plakatów na GAPLA
__________________________
Film dostępny na:
