Grupa 17-latków codziennie spotyka się pod pomnikiem „czterech śpiących” na Pradze. Jak głosi lektor w filmie: „Nie robią wrażenia chuliganów”. Mają znudzone twarze, rozmawiają, palą papierosy. Przez większość dnia przesiadują na ulicach Warszawy, oparci o słupki i ogrodzenia, lub przychodzą do portu praskiego, gdzie nie sięga oko milicji. Napisy początkowe informują, że przedstawiona grupa ma stanowić syntezę obserwacji twórców filmu na temat całego pokolenia urodzonego w czasie wojny. Łączą ich złe warunki mieszkaniowe, niedostatek oraz brak dobrej pracy i perspektyw na lepszą przyszłość. Podkreślają, że niewiele się dzieje w ich życiu. Nudę zabijają kinem („przybliża marzenia, przenosi w inny świat na dwie godziny”), alkoholem i tańcem w ciasnych mieszkaniach.
Producentem Ludzi z pustego obszaru była Wytwórnia Filmów Dokumentalnych, która od 1949 roku realizowała Polską Kronikę Filmową. Powstającym tam filmom dokumentalnym towarzyszył obszerny czytany komentarz. Nadawał on dokumentom ton dydaktyczny, a sam obraz filmowy zdawał się być jedynie ilustracją do słów. W swoim filmie Karabasz i Ślesicki zrywają z socrealistyczną narracją i proponują tekst, który nie dominuje nad obrazem. Dużą jego część stanowią przytoczone wypowiedzi samych bohaterów. Mimo że film opowiada o ich stylu życia jako narastającym społecznym problemie, kamera Stanisława Niedbalskiego portretuje młodzież w dużych zbliżeniach, z uważnością i niemal czułością. Tak jak w ich poprzednim filmie, Gdzie diabeł mówi dobranoc (1956), lektorem jest Tadeusz Łomnicki, który niedługo później wystąpił w krytykowanych przez władzę Niewinnych czarodziejach (1960) Andrzeja Wajdy. Zagrał tam pozbawionego socjalistycznych ideałów młodego człowieka, oddanego zabawie w rytmie jazzu.
Powstanie Ludzi z pustego obszaru przypadało na okres tzw. odwilży po śmierci Stalina. Przemiany w życiu politycznym umożliwiły artystom większą swobodę wypowiedzi, ale jednocześnie postawiły przed nimi wyzwanie stworzenia innego języka filmowego, wolnego od propagandowych schematów. Ludzie z pustego obszaru są jednym z emblematycznych przykładów „czarnej serii” polskiego dokumentu. Tematyką tych filmów były problemy społeczne, które władza wolała przemilczeć bądź zafałszować. Były to często nierówności ekonomiczne, zła sytuacja mieszkaniowa, przemoc. W jednej z końcowych scen filmu Karabasza i Ślesickiego nagłówki gazet grzmią z kolei o coraz większym problemie alkoholowym wśród młodzieży. Tym, co odróżnia ich dokument od filmów dydaktycznych, jest rozbudowana rola muzyki, która nadaje filmowi płynności i estetycznie przybliża go do kina fabularnego.
Oprac. Alicja Nowacka
__________________________
Film dostępny na:
