Sztandar wolności — Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny

Sztandar wolności

reż.: Ryszard Ordyński, 1935

Sztandar wolności – nakręcony tuż przed śmiercią Józefa Piłsudskiego – był filmem pomnikiem, którego celem było upamiętnienie życia i dokonań Marszałka. To dzieło szczególne – dokument fabularyzowany łączący archiwalia z inscenizacjami. Wybór tej drogi nie był przypadkowy. W latach 30. XX wieku w prasie i wśród elit toczyły się dyskusje o tym, jak należy upamiętnić Piłsudskiego – czy przez monumentalne inwestycje jego imienia, czy raczej przedsięwzięcia artystyczne. Kinematografia, choć młoda, stała się narzędziem odpowiadającym na tę potrzebę.

Jako producenta filmu literatura wskazuje zazwyczaj firmę Patria-Film, założoną przez braci Grynbaumów. Jej rola była jednak znacznie mniejsza, ponieważ zajmowała się głównie dystrybucją. W produkcję angażowała się natomiast ostrożnie, współpracując raczej z niezależnymi producentami. Jednym z nich był Józef Rosen, który sfinansował prace przy Sztandarze wolności. W czołówce filmu pojawia się natomiast firma Falanga – w rzeczywistości odpowiedzialna za prace techniczne oraz atelier.

Od strony artystycznej projekt powierzono Ryszardowi Ordyńskiemu, jednemu z najbardziej cenionych twórców kina tamtego okresu, znanemu m.in. z ekranizacji klasyki polskiej literatury. Dzięki jego renomie film miał zyskać odpowiednią rangę. Sztandar wolności powstał nie tyle w związku z imieninami Piłsudskiego, ile jako reakcja na jego powolne wycofywanie się z życia publicznego i pogarszający się stan zdrowia. W praktyce okazał się więc pomnikiem na taśmie – elementem budowy kultu Marszałka w ostatnich miesiącach jego życia.

Twórcy musieli zmierzyć się z poważnym problemem – brakiem materiałów filmowych z lat 1914–1920. Choć I wojna światowa uchodzi za pierwszą wojnę medialną, nagrania bitew były rzadkością, a wiele materiałów filmowych później niszczono. Potrzebne taśmy znajdowały się głównie w Muzeum Wojska, a Ordyński dodatkowo korzystał z niemieckich zasobów w Berlinie. Wiele scen trzeba było jednak rekonstruować – w atelier Falangi nakręcono m.in. inscenizacje przysięgi legionistów czy konspiracji PPS i POW. W efekcie film, reklamowany jako w pełni autentyczny, był kompilacją archiwaliów i inscenizacji. Brak materiałów, z którym borykali się twórcy, stał się przy okazji impulsem do późniejszych dyskusji o potrzebie powstania państwowego archiwum filmowego, stworzonego dopiero po wojnie.


Sztandar Wolności
Sztandar Wolności

Sztandar Wolności
Sztandar Wolności

Sztandar Wolności
Sztandar Wolności


Sztandar Wolności
Sztandar Wolności

Sztandar Wolności
Sztandar Wolności

Zobacz więcej zdjęć na: FOTOTEKA

Film w swojej wymowie był jednoznaczny – centralną postacią narracji stał się Piłsudski, przedstawiany jako przewodnik narodu. Twórcy selektywnie podchodzili do materiału, co zauważali współcześni krytycy. Pomijano niektóre wydarzenia i postacie, a inne przedstawiano zgodnie z linią władz sanacyjnych. Mimo to nawet prasa narodowa, zwykle krytyczna, przyznawała, że film ma dużą wartość dokumentalną. Był więc jednocześnie narzędziem propagandy i ważnym świadectwem epoki.

Premiera odbyła się 18 marca 1935 roku w Warszawie, a dzień wcześniej pokazano film w Wilnie. Towarzyszyła temu intensywna kampania reklamowa, obejmująca prasę i radio. Choć przygotowano tylko siedem kopii, film wyświetlano w wielu miastach, często przy okazji uroczystości patriotycznych. Szczególną wagę miały premiery w Wilnie, Warszawie i Poznaniu, organizowane z udziałem władz i wojska. Kina pękały w szwach, a Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zalecało uczniom obejrzenie filmu, co gwarantowało mu sukces frekwencyjny.

Sztandar wolności szybko zyskał także wymiar międzynarodowy. Był jednym z polskich filmów najszerzej dystrybuowanych za granicą. Trafiał głównie do środowisk polonijnych, pełniąc tam funkcję pamiątki po zmarłym Marszałku. Pierwszą zagraniczną premierę zorganizowano w Nowym Jorku w maju 1935 roku, gdzie film uzupełniono materiałem z pogrzebu Piłsudskiego. Był prezentowany także w innych ośrodkach polonijnych, m.in. we Francji i Argentynie.

Oprac. Grzegorz Rogowski


Okładka programu filmowego

Sztandar wolności



reż.: Ryszard Ordyński

rok produkcji: 1935

premiera: 18 marca 1935


czas: 83’


pierwotny nośnik: taśma 35 mm, czarno-biały

scen.: Ryszard Ordyński
zdj.: Albert Wywerka
mont.: niezany
muz.: Jan Maklakiewicz


obsada: Juliusz Osterwa

Fundusze Europejskie Logotyp: Na granatowym tle częściowo widoczne trzy gwiazdki żółta, biała i czerwona obok napis European, funds digital of Poland. biało-czerwona flaga polska obok napis Rzeczpospolita Polska Logotyp z lewej strony napis Unia Europejska Logotyp. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. po prawej strony na granatowym tle 12 żółtych gwiazdek tworzących okrąg flaga Unii Europejskiej