Natalia LL (wł. Natalia Lach-Lachowicz) była multimedialną artystką pracującą w różnych technikach, od rysunku i grafiki przez fotografię aż po awangardowe filmy, instalacje i performance. Była także współzałożycielką wrocławskiej grupy i galerii Permafo (wraz ze Zbigniewem Dłubakiem, Antonim Dzieduszyckim i Andrzejem Lachowiczem).
W latach 1972–1975 artystka stworzyła serię swoich najbardziej znanych prac Sztuka konsumpcyjna. Seria, na którą składały się fotografie i filmy na taśmie 16 mm, powstała w okresie względnej politycznej stabilizacji i wzrostu gospodarczego. Nawiązanie kontaktów handlowych z Zachodem za czasów Edwarda Gierka umożliwiło zakup licencji na produkcję deficytowych i pożądanych towarów, jak samochody marki Fiat czy coca-cola. Importowane zza żelaznej kurtyny artykuły konsumpcyjne podniosły nieco standard życia i dawały poczucie pozornego zbliżenia Polski do Zachodu. Mimo modernizacyjnych dążeń rządu i aspiracji Polaków codzienne życie było jednak naznaczone niedoborami i ograniczeniami wynikającymi z centralnie planowanej gospodarki. Reformom towarzyszyła krzykliwa retoryka propagandy sukcesu, która stała w jaskrawej sprzeczności z rzeczywistością.
W serii filmów i fotografii składających się na Sztukę konsumpcyjną Natalia LL rejestruje kobiety (modelki, ale też siebie samą) w zmysłowy sposób konsumujące banany, parówki, paluszki i inne produkty spożywcze będące symbolami luksusu i obiektami pożądania. Pozornie niewinna czynność jedzenia zyskuje w tej pracy silnie erotyczną wymowę. Kamera skupia się na zbliżeniach twarzy, zwłaszcza ust, mimice, ruchach rąk, na ekspresji przyjemności, eksponując sensualność wykonywanych gestów. Na pierwszy rzut oka film wpisuje się w erotyzujące klisze reklamy i kina popularnego. Jednak powtarzalność gestów, ich ostentacyjna przesada i eksponowanie fizjologii czynności jedzenia powodują, że zamiast działać kusząco, praca zaczyna nabierać groteskowego wydźwięku i ujawniać schematyczność oglądanych obrazów. Zbliżenia na usta czy twarz są statyczne i monotonne, gesty modelek – przerysowane, co wprowadza dyskomfort i uruchamia krytyczny dystans.
Otwarta i afirmatywna erotyka była obecna w PRL-u w bardzo ograniczonym stopniu, wyjątek stanowił dyskurs popularnonaukowy z chlubną rolą publikacji autorstwa Michaliny Wisłockiej na czele. Erotyka, o ile w ogóle obecna w sferze publicznej, miała zazwyczaj charakter aluzyjny, a obraz kobiety podporządkowywano tradycyjnym rolom płciowym. Natalia LL dokonała radykalnego przesunięcia – zamiast ukazywać matki i obywatelki socjalistycznego państwa, wyeksponowała kobiecą cielesność i jej erotyczną aktywność.
Praca Natalii LL wywołała skandal. Artystka nie mogła publikować jej w oficjalnych katalogach. Sztuka konsumpcyjna dość długo funkcjonowała w zamkniętym obiegu – głównie wśród profesjonalistów zajmujących się sztuką. Była wyrazem emancypacji – sprzeciwem wobec wizualnych wzorców kultury masowej, ale także wobec oczekiwań narzucanych kobietom w PRL-u. Przełamała tabu dotyczące cielesności i seksualności w polskiej sztuce, a jej interpretacje ewoluowały wraz ze zmianami społeczno-kulturowymi. Obecnie na arenie międzynarodowej jest uznawana za kluczową pracę podejmująca problematykę konsumpcjonizmu, seksualności i pozycji kobiet w bloku wschodnim, a zarazem uznawana za prekursorską dla polskiej sztuki feministycznej.
Oprac. Weronika Bachman
