Dawnego poetę, a obecnego cenzora filmowego męczą wyrzuty sumienia. Grany przez Janusza Gajosa bohater znajduje się w ciągłym rozedrganiu. Zawsze zestresowany i z papierosem w ręce, przemierza urzędowe korytarze i ulice miasta. Przytłacza go chaotyczna teraźniejszość i nawiedza przeszłość. Gardzą nim była żona i córka, a praca coraz bardziej wymyka mu się spod kontroli. W kinie „Wolność” bohaterowie pokazywanego filmu Jutrzenka zaczynają się buntować. Aktorzy wychodzą ze swych ról i z ekranu zaczynają zwracać się do publiczności. Do tego w mieście rozprzestrzenia się gorączka niepohamowanego śpiewu. Nie wiedzieć czemu z ust ludzi nagle wydobywa się Requiem Mozarta. Zagubiony w rzeczywistości cenzor nawiązuje dialog z pierwszoplanową aktorką w filmie Jutrzenka i z czasem przechodzi na stronę buntowników.
Ucieczka z kina „Wolność” powstawała jeszcze w czasach PRL-u, jednak zaprezentowano ją widzom już w innej Polsce. Film jest niezwykłym zapisem czasu przełomu, symbolicznym obrazem końca komunizmu i jednocześnie pytaniem o to, jak będzie wyglądać rzeczywistość po obaleniu reżimu totalitarnego. Filmowy cenzor z jednej strony stoi na straży partyjnego, represyjnego porządku, z drugiej staje się postacią rozdartą, zagubioną w nowej rzeczywistości. Karolina Korcz porównuje go do postaci Poncjusza Piłata z powieści Bułhakowa („Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” 2022, nr 10). Bohater Marczewskiego również jest pełen wewnętrznych sprzeczności. Czuje wielką odpowiedzialność za utrzymanie porządku, ale jednocześnie staje się coraz bardziej obcy w swoim zawodzie, który traci sens w obliczu przemian politycznych.
Zobacz więcej zdjęć na: FOTOTEKA
W filmie zaciera się granica między fikcją a rzeczywistością. Partyjny sekretarz martwi się, że anomalia przeniesie się także na inne filmy. Podczas projekcji w kinie „Wolność” do świata Jutrzenki przenika aktor wcielający się w główną rolę w Purpurowej róży z Kairu (co ciekawe, Woody Allen zgodził się, by Marczewski za darmo wykorzystał fragment jego filmu). Burzący czwartą ścianę aktorzy byli nie tylko metaforą buntu politycznego. Filmowe anomalie odzwierciedlały zmieniający się krajobraz technologiczny. Jak pisze Matylda Szewczyk: „Lata 80. i 90. to okres pojawienia się i gwałtownego rozwoju mitu rzeczywistości wirtualnej, znacznie poprzedzającego rzeczywiste realizacje technologiczne. Ucieczka z kina »Wolność« powstaje zatem i wchodzi na ekrany w okresie przesilenia nie wyłącznie politycznego, ale także medialnego. Nie tylko nie ma już powrotu do kina klasycznego, nie ma już w ogóle powrotu do kina. (…) Współczesny odbiorca może zobaczyć w filmie Marczewskiego (…) próbę ukazującą nie tyle nowe rozwiązania, co wyczerpanie się dotychczasowych formuł” („Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu” 2019, nr 2).
Ucieczka z kina „Wolność” w swojej formie i tematyce rezonuje z niepewnością i chaosem, z jakimi polskie społeczeństwo musiało się zmierzyć na przełomie lat 80. i 90. W filmie Marczewskiego widz dostrzega nie tylko koniec pewnej epoki, lecz także pytanie o przyszłość i to, w jaki sposób jednostki mogą odnaleźć się w nowym porządku społecznym.
W 2012 roku film przeszedł restaurację cyfrową.
Oprac. Alicja Nowacka
Plakat do filmu Ucieczka z kina „Wolność” / Autor: Andrzej Pągowski / Źródło: Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny
Zobacz więcej plakatów na GAPLA
