Choć nigdy nie zyskał statusu dzieła kanonicznego, film Grzegorza Lipca zajmuje szczególne miejsce na mapie polskiego kina przełomu tysiącleci, reprezentując szeroką systemową zmianę, jaka dokonała się wówczas w rodzimej kinematografii. Zrealizowany poza oficjalnym systemem produkcji filmowej, stał się symbolem oddolnej energii twórczej i dowodem na to, że kino może powstawać także z czystej pasji i bez wsparcia wielkich instytucji. Że życie ma sens, choć pozbawione profesjonalnego zaplecza technicznego, zostało dostrzeżone i docenione na licznych festiwalach, szybko zyskując status jednego z najważniejszych przykładów buzującego wówczas polskiego kina offowego.
Fabuła opowiada historię wychowujących się na jednym z zielonogórskich blokowisk młodych ludzi, którzy w świecie naznaczonym bezrobociem i brakiem perspektyw poszukują swojej drogi życiowej i szansy na odmianę losu. Padająca w finale tytułowa deklaracja – że życie ma sens – nabiera tu gorzkiego, ironicznego wymiaru: bohaterowie, wychowani w rzeczywistości transformacji ustrojowej, doświadczają brutalnych ograniczeń i nierówności, które latami definiowały codzienność wielu polskich miast. Obraz Lipca jest zapisem tamtego doświadczenia: nieheroicznego, dalekiego od narracji sukcesu, ale pełnego autentyzmu i emocjonalnej szczerości.
Fotosy do filmu Że życie ma sens / Źródło: Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny
Zarówno tematyka, jak i estetyka filmu wyrasta z offowego charakteru produkcji, możliwego dzięki podwójnej rewolucji, jaką przyniosły w Polsce lata 90. XX wieku. Z jednej strony była to rewolucja polityczna, która sprawiła, że po zmianie ustroju w 1989 roku państwo straciło monopol na produkcję filmową, co utorowało drogę do niezależnego, chałupniczego sposobu powstawania i dystrybucji dzieł filmowych – bez instytucjonalnego producenta, bez profesjonalnej ekipy i bez oficjalnego budżetu. Nie byłoby to jednak możliwe bez nakładającej się na ten proces rewolucji technologicznej, której kluczowym elementem było pojawienie się stosunkowo tanich kamer wideo oraz umożliwiających postprodukcję domowych komputerów. Dzięki nim powstało polskie kino offowe końcówki lat 90. i następnej dekady, którego pionierem była stojąca za powstaniem Że życie ma sens grupa filmowa Sky Piastowskie, a którego innymi kluczowymi postaciami byli bracia Piotr i Dominik Matwiejczykowie, Sławomir Shuty, Bodo Kox i Bartosz Walaszek.
Proces powstawania filmu Lipca znakomicie uosabia ten nowy tryb produkcji – zdjęcia do niego trwały dwa lata, a ich rytm wyznaczała dostępność grupy znajomych stojących przed i za kamerą. W tym czasie powstało około 40 godzin materiału na taśmie S-VHS, a koszty produkcji wyniosły 4000 złotych, uzupełnione przez wsparcie różnych lokalnych firm i instytucji, takich jak Polkowicka Telewizja Kablowa, gdzie wykonano część montażu, ale też sklepy, firma taksówkarska i Miejski Zakład Komunikacji. Wszystko to buduje aurę realizmu i bezpośredniości – zamiast gładkiej opowieści mamy tutaj energię, chaos i spontaniczność, a film nie ukrywa swoich ograniczeń formalnych i produkcyjnych – przeciwnie, czyni z nich znak rozpoznawczy, co wpisuje go w szerszy nurt kina offowego, bliskiego estetyce „kina buntu” i amatorskich zapisów pokoleniowych, pokrewnych temu, co w podobnym okresie robił Kevin Smith w Sprzedawcach (1994).
W efekcie Że życie ma sens jawi się jako głos szczególnie ważny na tle polskiej profesjonalnej kinematografii końca lat 90. i początku 2000. Podczas gdy oficjalne kino często skupiało się na komediach romantycznych lub wysokobudżetowych adaptacjach literackich, film Lipca kierował uwagę na tych, którzy nie mieli swojego miejsca w dominującym obrazie transformacyjnej Polski. To spojrzenie „od dołu”, na peryferia geograficzne i społeczne, czyni film dokumentem epoki i świadectwem realiów, które w ówczesnym kinie były niemal nieobecne.
Być może właśnie te czynniki zdecydowały o niezwykłym jak na charakter produkcji sukcesie filmu. Miał on premierę na Warszawskim Festiwalu Filmowym w 2000 roku, a w roku kolejnym był pokazywany w konkursie głównym Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, a także na Koszalińskim Festiwalu Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”, gdzie zdobył główną nagrodę, Wielki Jantar. Takie dowody docenienia miały znaczenie symboliczne: po raz pierwszy szeroka publiczność i krytyka mogły zobaczyć, że niezależne kino amatorskie potrafi stać się równoprawnym elementem filmowego krajobrazu. Przebiciem kolejnej bariery było wprowadzenie filmu do regularnej dystrybucji kinowej przez firmę Best Film. Tym samym zapisał się on w historii jako manifest możliwości kina poza systemem – dzieł, które mogą powstawać z pasji i potrzeby opowiedzenia własnej rzeczywistości.
Dziś film Lipca zajmuje miejsce w kanonie polskiego kina niezależnego jako dzieło pionierskie, które otworzyło drogę kolejnym twórcom poszukującym alternatywnych sposobów opowiadania i produkcji. To świadectwo, że polskie kino, także w warunkach ograniczonych zasobów, potrafiło odnaleźć własny język, by opowiedzieć o realiach przełomu wieków. W ten sposób Że życie ma sens stało się trwałym elementem filmowej pamięci zbiorowej – filmem, który uświadomił, że prawda i energia młodego kina mogą być wartością samą w sobie.
Oprac. Miłosz Stelmach
Plakat do filmu Że życie ma sens / Źródło: Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny
Zobacz na: GAPLA
