Program

Wprowadzenie do filmów wygłosi Maral Mohsenin - EYE (tłumaczenie: ENG / PL)

Krótkie metraże

„Sterowiec braci Moreau”, reż. Nieznany, 4 min, 1913, Francja

Pionierzy francuskiego lotnictwa, bracia Albert i André Moreau pokazują, jak działa urządzenie pozwalające im utrzymywać równowagę w samolocie. Ujęcia stojącej na Ziemi maszyny łączą się z efektownymi zdjęciami kręconymi z wnętrza kabiny w czasie startu. Całość uzupełniają widoki samolotu w powietrzu.

Film pochodzi z archiwum Jeana Desmeta (1875–1956), które stanowi jedną z najważniejszych kolekcji Eye Filmmuseum i zawiera unikalne materiały z wczesnej epoki kina.

Oprac. Katarzyna Wajda

„Policja w roku 2000”, reż. Nieznany, 5 min, 1910, Francja

Zanim jeszcze zbiorową wyobraźnię zdominowali superbohaterowie, Gaumont w przestworzach umieścił policjantów. Bohaterami filmu są stróże prawa – tradycyjnie obecni w komediach slapstickowych. Film jednak pokazuje, jak ich praca będzie wyglądać w nowym millenium: loty sterowcem nad miastem (skąd jest najlepszy punkt obserwacyjny) i wyłapywanie kryminalistów za pomocą specjalnego chwytaka. Dzięki tym udogodnieniom za kratki trafiają złodzieje różnej maści i gatunków.

W tej futurystycznej komedii do technologii przyszłości podchodzi się z optymizmem, jednak dekady później, dawno przekroczywszy rok 2000, widzowie filmu mogą mieć skojarzenia z narzędziami nadzoru –zapewniającymi bezpieczeństwo, ale również służącymi kontroli.

oprac. Marta Stańczyk

„Niezwykły sterowiec”, reż. i obsada: Georges Mélies, 3 min, 1906, Francja

Wynalazca opracowuje projekt statku powietrznego. Szczęśliwy tańczy ze szczęścia, po czym zasypia. Wtedy w jego pracowni zjawiają się niezwykli goście, a narysowany statek naprawdę unosi się w powietrzu... Obraz łączący elementy ulubionych i najbardziej charakterystycznych dla twórczości Georgesa Méliesa gatunków: filmu fantastyczno-naukowego, feerii i baśni. Reżyser wykorzystuje tutaj wypracowane przez siebie triki filmowe, a sięgnięcie po motyw snu pozwala widzieć w tej niezwykłej opowieści jeden z wczesnych przykładów kina onirycznego. Film – co też typowe dla produkcji francuskiego mistrza – jest ręcznie kolorowany.

oprac. Katarzyna Wajda

kadr z filmu „Niezwykły sterowiec”

„Cud stworzenia”, reż. Hanns Walter Kornblum, Johannes Meyer, Rudolf Biebrach, 92 min, 1925, Niemcy

„Cud stworzenia” to dokument kosmiczny, którego celem jest przedstawienie syntezy ówczesnej wiedzy o wszechświecie. Ze względu jednak na poziom rozwoju technologicznego, a jednocześnie wzrost zainteresowania futurystycznymi opowieściami, w filmie znajdują się elementy science fiction zaczerpnięte z literatury, sztuk plastycznych i kina (warto go porównać ze „Statkiem niebiańskim”, który pokażemy w niedzielę). To fascynujący przykład dowodzący, że o kinie myślano jako medium naukowym, nie ograniczając na żadnym kroku kreatywności i nie ignorując estetyki.

Film dzieli się na rozdziały, które przedstawiają różne elementy związane ze wszechświatem, Układem Słonecznym, rozwojem astronomii i praw fizyki, planetami czy mgławicami, a także przyszłością Ziemi w obliczu umierania Słońca. Twórcy szukają też egzemplifikacji dość abstrakcyjnych zjawisk – przykładowo wyjaśniają specyfikę obserwacji astronomicznych, pokazują sceny z ziemskiej przeszłości, tak jak widzimy światło martwych gwiazd; albo wpływ siły ciążenia na ludzi tłumaczą poprzez odwołanie do Guliwera w Krainie Liliputów. Przede wszystkim jednak „Cud stworzenia” wykorzystuje chwyt tour du monde: grupa astronautów podróżuje przez naszą galaktykę, zatrzymując się w różnych miejscach i przedstawiając ciała niebieskie.

Produkcja ta jest przykładem niemieckiego Kulturfilm, czyli filmu edukacyjnego; w drugiej dekadzie XX wieku były to zwykle krótkie dzieła dotyczące różnych dziedzin, takich jak nauki przyrodnicze, geografia, historia, a także filmy o charakterze uświadamiającym. Na tym tle wyłoniła się postać Hannsa Waltera Kornbluma, który najpierw stanął na czele departamentu filmu edukacyjnego w wytwórni Deulig, a następnie założył własną spółkę Colonna-Film, w której pokazał skalę swoich epickich i popularyzatorskich ambicji w „Podstawach teorii względności” Einsteina (1922). Sukces filmu sprawił, że zwróciła się do niego UFA i tak powstał „Cud stworzenia”.

Film zawiera wiele teorii, które stopniowo powiększały wiedzę fizyczną i astronomiczną (na ekranie pojawiają się odwołania do Kopernika, Keplera czy Galileusza), wiele z nich zostaje zwizualizowanych w kreatywny sposób.

Obrazy przestrzeni kosmicznej czasami przypominają awangardowe animacje, czasami z kolei nawiązują do ekspresjonistycznych scenografii (za które odpowiadał m.in. Walter Reimann, kojarzony z „Gabinetem doktora Caligariego” [1920] czy „Algolem” [1920]), a te skonfrontowane zostają z niemal impresjonistycznymi ujęciami widzianego z Ziemi nieba. Ekipa filmowa na czele z Kornblumem eksponuje „cud stworzenia”, głębokie poczucie piękna i tajemnicy, które w równej mierze mogło zachwycać romantycznych poetów, osoby poszukujące boskiej obecności, twórców pierwszych filmów górskich, ale i naukowców.

To pełne patosu piękno jest stałym elementem współczesnych dokumentów kosmicznych.

Dlatego też Kornblum zatrudnił nie tylko zespół ekspertów ze świata nauki, lecz także wielu scenografów, animatorów i specjalistów od efektów specjalnych. Taśma była barwiona, stosowano techniki poklatkowe, wymuszoną perspektywę, animację rysunkową czy plastelinową, podwójną ekspozycję... Cud stworzenia może dzisiaj służyć jako katalog dawnych technik filmowych, ale nie tylko – wprowadził do zbiorowej wyobraźni, nawet jeśli jego rola w tym względzie nie jest powszechnie rozpoznana, obrazy i zabiegi narracyjne ikoniczne dla dokumentów kosmicznych oraz kina science fiction. Strukturę dydaktycznej podróży kosmicznej znajdziemy choćby u Carla Sagana, a okrągłe kapsuły i sposób ukazywania stanu nieważkości – u Stanleya Kubricka czy Alfonsa Cuaróna. „Cud stworzenia” pozostaje nieodkrytą perłą jako inspiracja dla późniejszych opowieści o kosmosie

oprac. Marta Stańczyk

Muzyka na żywo

Voices of the Cosmos

fot. Eric van Nieuwland

Projekt stworzony przez dwóch artystów dźwięku: Rafała Iwańskiego z Torunia (perkusjonistę znanego m.in. z grup ||ALA|MEDA||, HATI, Innercity Ensemble) i Wojciecha Ziębę z Grudziądza (solo występującego jako ELECTRIC URANUS, producenta autorskich instrumentów muzycznych) oraz astronoma Sebastiana Soberskiego, kierownika Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego w Grudziądzu i radioastronoma w Instytucie Astronomii UMK w Piwnicach pod Toruniem. Voices of the Cosmos w innowacyjny sposób łączy osiągnięcia astronomii z muzyką elektroakustyczną. Twórcy wykorzystują oryginalne sygnały pozaziemskie (np. pulsary, magnetosfery planet, Słońce, zorze polarne, masery, zderzenia czarnych dziur) odbierane przez radioteleskopy i inne astronomiczne instrumenty naukowe. Wykorzystują również sonifikacje i archiwalne nagrania z misji kosmicznych. Utwory instrumentalne zintegrowane z przetworzonymi rytmami i tonami „kosmicznych dźwięków” tworzone są przy użyciu instrumentów elektronicznych, zarówno cyfrowych, jak i analogowych, a także różnych obiektów akustycznych.

Popularnonaukowy film „Cud stworzenia” z 1925 roku o ciałach niebieskich i projekt muzyczny wykorzystujący sygnały płynące z kosmosu jako tworzywo muzyczne? Nie będzie chyba w historii Święta Niemego Kina bardziej naturalnego połączenia filmu i muzyki.