Wprowadzenie do filmu (tłumaczenie: ANG / PL / wprowadzenie z polskiego języka migowego): Marta Stańczyk

Program

„Zdrada stanu”, reż. Maurice Elvey, 78 min, 1929, Wielka Brytania

Banda złowrogich handlarzy bronią planuje wysadzić tunel pod kanałem La Manche i rozbić samoloty o wieżowce w Nowym Jorku, doprowadzając dwa światowe mocarstwa na skraj wojny. Czy Liga Pokoju z Londynu zdoła ocalić świat?

„Zdrada stanu” osadzona jest w Londynie przyszłości. Panorama miasta zaprojektowana przez scenografa Andrew Mazzeiego wyraźnie nawiązuje do Metropolis (1927, reż. F. Lang) – zobaczymy tutaj ogromne drapacze chmur, dwupoziomowe ulice, sterowce, helikoptery i na podwyższonych torach pociągi w kształcie pocisków. Jednocześnie na tym podobieństwa się kończą. Film powstał na podstawie sztuki autorstwa buntowniczego brytyjskiego polityka i wynalazcy Noela Pembertona-Billinga, a futurystyczna sceneria otwiera refleksję na temat wojny i pokoju, funkcjonowania imperium, patriotyzmu oraz równości płci – wszystkich kluczowych zagadnień okresu międzywojennego.

Plansza początkowa przenosi nas do roku 1950 (lub 1940 – w wersji dźwiękowej filmu), na „kontynentalną granicę między Europą a Stanami Atlantyckimi”, gdzie drobny incydent graniczny doprowadza do eskalacji konfliktu między dwoma potężnymi blokami międzynarodowymi. Wielka Brytania jest częścią „Zjednoczonych Stanów Europy”, które najwyraźniej obejmują Afrykę, Indie i Australię, natomiast „Imperium Stanów Atlantyckich” skupia Ameryki, Japonię i Chiny. W tym preorwellowskim społeczeństwie rządy komunikują się bezpośrednio z obywatelami za pomocą ogromnych ekranów i głośników, a przywódcy polityczni mogą natychmiast zmobilizować lotnictwo wojenne, w którym zarówno mężczyźni, jak i kobiety są gotowi do akcji.

Technologia przyszłości ma także swoje lżejsze oblicze – widać to w luksusowym londyńskim domu dr. Seymoura, szefa Ligi Pokoju. Jego córka Evelyn umawia się ze swoim chłopakiem Michaelem Deane’em przez wideotelefon. Kiedy przygotowuje się do wyjścia na tańce, następuje (zbędna) scena rozbierania – zaprezentowany zostaje nowoczesny prysznic, który myje i suszy, a bohaterka wkłada suknię z lamy w kolorze srebra, typowy wyznacznik wyobrażeń na temat przyszłości w latach 20. XX wieku. Olśniewające kostiumy zaprojektowane przez Gordon Conway miały oddać praktyczny charakter kobiecej garderoby w czasach równości płci – stylowe połączenie spódnic i pumpów świetnie sprawdzało się na parkiecie, gdzie tańczono Hesitation One-Step przy akompaniamencie zautomatyzowanej orkiestry.

Fabuła staje się poważniejsza, gdy poznajemy tajną grupę, która planuje wywołanie konfliktu między dwoma mocarstwami w celu zwiększenia sprzedaży broni. Przerażające konsekwencje eksplozji pociągu w tunelu pod kanałem La Manche oraz nalotu bombowego na Nowy Jork są mocno wyeksponowane przez reżysera Maurice’a Elveya. Możliwość wybuchu wojny totalnej dzieli pacyfistyczną Evelyn i jej ukochanego Michaela, dowódcę sił powietrznych –rozpoczyna się konflikt między kobietami i mężczyznami, a dr Seymour podejmuje drastyczne kroki, by zachować pokój.

Jak większość filmów z 1929 roku w Wielkiej Brytanii, „High Treason” nakręcono w wersji niemej i dźwiękowej – przy czym wersja niema uchodzi za bardziej wysmakowaną formalnie. Maurice Elvey przegrał wyścig o pierwszy brytyjski film w pełni dźwiękowy z Alfredem Hitchcockiem i jego Szantażem (1929). Próbował to jednak nadrobić tym filmem science fiction z intrygującą stroną formalną, która od lat fascynuje widzów.

oprac. Bryony Dixon

„Zakłady przemysłowo-handlowe Wł. Paschalski”, 16 min, 1926, Polska

Film dokumentalny przedstawiający funkcjonowanie zakładów metalurgicznych Władysława Paschalskiego w Warszawie. Poza maszynami do produkcji wyrobów tytoniowych powstawały tu także urządzenia dla przemysłu zbrojeniowego, jednak nie zaprezentowano żadnych produkowanych tu sprzętów. Film jest jednak okazją, by zobaczyć budynki, wnętrza oraz robotników przy pracy w nowoczesnej fabryce połowy lat 20. minionego wieku. Dokument dotychczas nieznany szerszej publiczności, został zdigitalizowany przez FINA w 2025 roku.

oprac. Michał Pieńkowski

Film, dotychczas nieznany szerszej publiczności, został zdigitalizowany przez FINA w 2025 roku w ramach projektu FERC 2021–2027 pt. „Zanurzenie w kulturze. Cyfrowy dostęp do zasobów audiowizualnych i multimedialnych FINA i CSW ZU”. 

Muzyka na żywo

Rysy

Duet Wojciecha Urbańskiego i Łukasza Stachurko to jeden z najpopularniejszych projektów na polskiej scenie muzyki elektronicznej. Ich muzyka pełna jest przebojowych, a jednocześnie melancholijnych melodii, a także rytmicznej intensywności, bliskiej muzyce techno. W 2022 roku zespół otrzymał Fryderyka za album „4GET” (kategoria: Album roku – elektronika). Wojciech Urbański to także kompozytor muzyki filmowej. Skomponował ścieżkę dźwiękową do blisko dziesięciu filmów i seriali pojawiających się w największych platformach streamingowych. Za muzykę do filmu „Hiacynt” (2021) otrzymał nagrodę na Festiwalu Muzyki Filmowej w Krakowie w 2022 roku. Ostatnio stworzył muzykę do nowego przeboju Netflixa – serialu „Aniela”. Urbański jest też producentem wielkich widowisk muzycznych. W czerwcu 2025 roku był głównym producentem koncertu Quebonafide na Stadionie Narodowym.

„Zdrada stanu” z 1929 roku, zamykająca tegoroczną edycję Święta Niemego Kina, to niepokojąco aktualne political fiction. Rysy – ze swoją hipnotyczną rytmiką i bliską rave’owi hiperemocjonalnością, a także doświadczeniem w tworzeniu muzyki na potrzeby kina gatunkowego – mają w rękach wszystkie narzędzia, żeby uczynić ten obraz szczególnie sugestywnym.

Dofinansowanie

Pokaz filmu „Zakłady przemysłowo-handlowe Wł. Paschalski” współfinansowany jest przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Fundusze Europejskie na Rozwój Cyfrowy 2021–2027.