W czasach międzywojnia powstawało wiele filmów ukazujących poszczególne zakłady przemysłowe w odrodzonym państwie polskim. Niektóre to dawne, jeszcze przedwojenne fabryki, inne – to nowo wybudowane zakłady przemysłowe. Filmy te nie tylko wpisywały się w panującą wówczas fascynację mechanizacją i industrializacją, lecz także prezentowały i propagowały rozwój przemysłu i gospodarki młodego państwa.
W zbiorach Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego zachowało się kilkanaście takich filmów, dokumentalnych i reklamowych, pochodzących jeszcze z czasów kina niemego. O filmach tych nie wiemy wiele: nie znamy ich twórców ani dokładnej daty powstania; często są też zniszczone i niekompletne. Jednak dziś, po stu latach, są one bezcennym i unikatowym świadectwem tamtej epoki.
Program
Zapowiedź do filmów i prowadzenie: Michał Pieńkowski.
Dzień wcześniej, w czwartek 18 września o godz. 19.30, odbędzie się pierwszy pokaz „Lekko o przemyśle ciężkim II RP”, z zupełnie innym zestawem filmów.
„Zakłady przemysłowo-handlowe Wł. Paschalski”, 16 min, 1926, Polska
Film dokumentalny przedstawiający funkcjonowanie zakładów metalurgicznych Władysława Paschalskiego w Warszawie. Poza maszynami do produkcji wyrobów tytoniowych powstawały tu także urządzenia dla przemysłu zbrojeniowego, jednak nie zaprezentowano żadnych produkowanych tu sprzętów. Film jest jednak okazją, by zobaczyć budynki, wnętrza oraz robotników przy pracy w nowoczesnej fabryce połowy lat 20. minionego wieku. Dokument dotychczas nieznany szerszej publiczności, został zdigitalizowany przez FINA w 2025 roku.
Film, dotychczas nieznany szerszej publiczności, został zdigitalizowany przez FINA w 2025 roku w ramach projektu FERC 2021–2027 pt. „Zanurzenie w kulturze. Cyfrowy dostęp do zasobów audiowizualnych i multimedialnych FINA i CSW ZU”
„W kopalni węgla”, reż. Eugeniusz Cękalski, 11 min, 1935,Polska
Dzień z życia górników. Film ukazuje nie tylko autentyczne wnętrza kopalni i prace nad wydobyciem węgla, lecz także jego dalszą obróbkę oraz działające przy kopalni zakłady. Jest to jeden z wczesnych reportaży Eugeniusza Cękalskiego, twórcy związanego ze środowiskiem polskiej awangardy filmowej. Film został zrealizowany na zlecenie Instytutu Filmowego Polskiej Agencji Telegraficznej, który od 1935 roku produkował filmy dokumentalne, m.in. propagandowe, krajoznawcze i dydaktyczne. Reportaż „W kopalni węgla" w 2022 roku został odrestaurowany cyfrowo przez FINA.
kadr z reklamy polskich zakładów Siemensa
Reklama polskich zakładów Siemensa, reż. nieznany, 3 min, pocz. lat 30 XX wieku
Podczas ulewy do domu młodego pana wchodzi zziębnięta i przemoczona pani. Jak tu rozgrzać przemarzniętą ukochaną? Z pomocą przychodzą elektryczne urządzenia grzewcze firmy Siemens. Reklama sprzętu AGD to jeden z najstarszych zachowanych filmów reklamowych w kolekcji FINA.
Krakowska gazownia miejska, reż. Szczęsny Mysłowicz, prod. Instytut Filmowy Lumen, 12 min, 1928, Polska
Reportaż ukazuje nam przede wszystkim kolejne etapy produkcji gazu. Ujęcia pracujących urządzeń przeplatane są animowanymi schematami obrazującymi ich działanie, a w końcowej scenie możemy zobaczyć, jak przy pomocy gazowego piekarnika można upiec ciasto. Film został wyprodukowany przez Instytut Filmowy Lumen, któremu zawdzięczamy bogatą filmową dokumentację Krakowa końca lat 20. minionego wieku.
Filtry warszawskie, reż. nieznany, 13 min, II połowa lat 20, Polska
Fragment niezidentyfikowanego filmu dokumentalnego przedstawiający działanie warszawskiej stacji filtrów. Widzimy w nim zarówno najstarsze budynki i urządzenia, działające od 50 lat, jak i te najnowsze, niedawno uruchomione. To rzadka okazja, by zobaczyć, jak blisko sto lat temu wyglądał i funkcjonował zabytkowy kompleks, uznany obecnie za pomnik historii.
oprac. Michał Pieńkowski
Muzyka na żywo
Marlena Ostrowska & Jan Jaworski
Marlena Ostrowska
Klarnecistka i pedagożka. Jest absolwentką Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, Filii w Białymstoku. Warsztat instrumentalistki doskonaliła podczas wielu krajowych i międzynarodowych kursów mistrzowskich pod okiem wirtuozów klarnetu. Występowała z orkiestrą, zespołami kameralnymi, jak i w roli solistki. W latach 2009–2017 była klarnecistką Zespołu Pieśni i Tańca Kurpie Zielone. Od 2022 roku zajmuje się polską muzyką tradycyjną. Regularnie koncertuje z trzema zespołami: Warszawsko-Lubelską Orkiestrą Dętą, kapelą Radoska oraz Nierodzinną Kapelą Ostrowskich.
Jan Jaworski
Skrzypek, kompozytor, nauczyciel muzyki. Absolwent Akademii Muzycznej w Bydgoszczy w klasie skrzypiec na wydziale jazzu i muzyki rozrywkowej. Jest koncertującym muzykiem w kraju i za granicą. Obszarami jego muzycznych zainteresowań jest jazz, muzyka tradycyjna oraz twórczość autorska. Znany z grup Światowce, Kwartet Futurologiczny, Spiskie Melodie, Nierodzinna Kapela Ostrowskich, Gregorian Grace, tworzył muzykę teatralną.
Dofinansowanie
Pokaz filmu „Zakłady przemysłowo-handlowe Wł. Paschalski” współfinansowany jest przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Fundusze Europejskie na Rozwój Cyfrowy 2021–2027.
